Η Αγροκηπιά είναι ένα χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, χτισμένο στα βόρεια του δάσους Αδελφοί, 25 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας και 3 χιλιόμετρα ανατολικά του Μιτσερού. Στα δυτικά του χωριού δεσπόζει επιβλητικά το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα και ο λόφος του Κρέατος, στα βόρεια ο λόφος Κοττάφι όπου βρίσκεται το αγρόκτημα Αχαιράς, στα ανατολικά ο λόφος Κάνταρος ενώ στα νότια, το βουνό Μαθιάτης.Στην Αγροκηπιά σύγχρονα και  παραδοσιακά στοιχεία «συνυπάρχουν» αρμονικά. Από τη μια, ο παλαιός οικισμός με τα σπίτια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, και από την άλλη γειτονιές με καινούριες κατοικίες.

Ιστορικά στοιχεία

Η Αγροκηπιά ήταν ένα από τα χωριά της Μεγάλης Κουμανταρίας. Το χωριό αρχικά ανήκε στο Τάγμα των Ναϊτών Ιπποτών, και αργότερα στο Τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών. Όπως διασώζει ο Καρούζης, ο Φλώριος Βουστρώνιος, «που ταυτίζει με κάποια πιθανότητα την Αγροσυκιά με την Αγροκηπιά, μνημονεύει πως μεταξύ του 1464-1468 η Αγροκηπιά ανήκε στο Ρίζο ντε Μαρίνο ντε Νάπολι».

Ονομασία

Το όνομα του χωριού είναι πολύ παλιό. Ειδικότερα, από την εποχή που το χωριό ήταν φέουδο Ιπποτών του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη, ήταν γνωστό ως ‘Agrochipia’. Η επικρατέστερη εκδοχή για την προέλευση της ονομασίας της Αγροκηπιάς συνδέει την ονομασία του χωριού με την ευφορία της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο συνθετικό του ονόματος του χωριού αναφέρεται στους πολλούς αγρούς ενώ το δεύτερο στους πολλούς κήπους που υπήρχαν στο χωριό. Υπάρχει όμως και μια δεύτερη εκδοχή, η οποία αναφέρει πως η ονομασία του χωριού προήλθε από το δέντρο αγριοσυκιά, το οποίο ευδοκιμεί στην περιοχή.

Ορυκτός πλούτος

Η Αγροκηπιά αποτελούσε τόπο εξόρυξης ορυκτού πλούτου, χαλκούχου πυρίτη και χρυσού. Βρισκόταν βόρεια της Αγροκηπιάς και ήταν μάλιστα το πρώτο μεταλλείο χρυσού και χαλκού. Σ’ αυτό εργαζόντουσαν τόσο κάτοικοι της Αγροκηπιάς όσο και από τα γύρω χωριά. Επαναλειτούργησε με μια διακοπή την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Απομεινάρια  της εξόρυξης χαλκοπυρίτη είναι ορατά στους σωρούς από αδρανή υλικά στην περιοχή Κοκκινόγια. Στην ίδια περιοχή διασώζεται μια σήραγγα μήκους 1500 περίπου μέτρων, η οποία διασχίζει κατά μήκος το λόφο Κοττάφι και επεκτείνεται μέχρι την περιοχή Κοκκινόγια που λόγω της κλίσης της ονομάζεται «Κεκλιμένη».Επιπρόσθετα, όπως χαρακτηριστικά γράφει η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, ένα κιτρινοκαφετί χρώμα προδίδει την εξόρυξη κάποιας μικρής ποσότητας χρυσού. Στην ίδια Εγκυκλοπαίδεια, υπογραμμίζεται πως «ίσως η σκουριά να είναι παμπάλαια από τα φοινικικά και τα ρωμαϊκά χρόνια». Αυτό συνδέεται με το αρχαίο βασίλειο της Ταμασσού που τα μεταλλεία του προφανώς εκτείνονταν μέχρι την Αγροκηπιά και το Μιτσερό. Με βάση τα πιο πάνω, πιστεύεται πως η εξόρυξη ορυκτών χρονολογείται από τη ρωμαϊκή εποχή. Μεταξύ της Αγροκηπιάς και του Μιτσερού, λειτουργεί ο συνοικισμός της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας. Αυτό το οποίο είναι ενδιαφέρον να γνωρίζει κανείς είναι πως για πολλές δεκαετίες, η πλειοψηφία των κατοίκων εργαζόταν στα μεταλλεία, ενώ στις μέρες μας εργάζεται στην πρωτεύουσα,  ειδικότερα σε δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, στις οικοδομές, σε ιδιωτικά εργοστάσια ενώ μερικοί στα λατομεία Μιτσερού.

Πληθυσμός

Ο πληθυσμός της Αγροκηπιάς, από το 1881 έως το 1976, ακολούθησε ανοδική πληθυσμιακή πορεία.  Αξίζει όμως να παρατηρήσει κανείς πως η τελευταία απογραφή του 2001 έδειξε μονάχα μικρή μείωση του πληθυσμού σε σχέση με το 1976.  Η Αγροκηπιά κατάφερε να αυξήσει και να κρατήσει τον πληθυσμό της, κυρίως λόγω της γειτνίασης της με την πρωτεύουσα, και τις προηγούμενες δεκαετίες κυρίως λόγω του μεταλλείου της όπου, όπως αναφέρθηκε, εργάζονταν πολλοί κάτοικοι της Αγροκηπιάς. Η αυξητική πληθυσμιακή πορεία συνδέεται και με τη οικοδόμηση συνοικισμού αυτοστέγασης για χαμηλά αμειβόμενα ζευγάρια. Στις μέρες μας, σύμφωνα με το Κοινοτικό Συμβούλιο, οι κάτοικοι ανέρχονται στους 470.

Εκκλησίες

Στην Αγροκηπιά υπάρχει η εκκλησία της Παναγίας της Χρυσοπαντάνασας, η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας που κτίστηκε από την Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία (ΕΜΕ) προς τιμή της προστάτιδας των μεταλλωρύχων στους πρόποδες του Κρέατος – χώρος που βρίσκεται ο οικισμός της ΕΜΕ- καθώς και η Μονή του Αγίου Παντελεήμονα της Αχεράς, μοναστήρι καλογραιών, το οποίο, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Καρούζης κατά την περιήγησή του, «γνωρίζει κάθε βδομάδα αρκετούς επισκέπτες. Είναι άλλωστε η θέα προς τα βόρεια πολύ αχανής και εντυπωσιακή». Περισσότερα: Μονή Αγίου Παντελεήμονα

Φυσικό περιβάλλον

Στις καλλιεργημένες εκτάσεις της Αγροκηπιάς υπάρχουν σιτηρά, συκιές, ελιές, μερικοί αμπελώνες και μοσφυλιές, ενώ στις ακαλλιέργητες εκτάσεις λίγο θυμάρι. Μεγάλη έκταση της οροσειράς Κρεάτου  αποτελεί σήμερα μέρος του “Νatura- Φύση 2000” και είναι γνωστή για τα 500 είδη σπάνιων ειδών της πανίδας μας από τα 2500 που συναντά κανείς στην Κύπρο. Αξίζει να σημειωθεί πως στις όχθες του μεγάλου αργακιού που διασχίζει την Αγροκηπιά και στο παρελθόν ήταν πάντοτε γεμάτο, ο βασιλιάς της Ταμασού καλλιεργούσε λαχανικά γιατί εκεί χάρη στα συστατικά του εδάφους γινόντουσαν πολύ εύγεστα.

Εθνική προσφορά

Σημαντική είναι η συνεισφορά της Αγροκηπιάς στους αγώνες του έθνους. Οι κάτοικοι της Αγροκηπιάς συμμετείχαν στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και στον Αγώνα του 1955-1959 με αξιοσημείωτη την ομάδα του τομεάρχη Νίκου Κόσιη. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί πως ο ήρωας της ΕΟΚΑ, Μιχαήλ Κουτσόφτας μαζί με τη γυναίκα του Ευγενία, διέμεναν στην Αγροκηπιά.

Πηγές: Γιώργου Καρούζη, Περιδιαβάζοντας την Κύπρο, Λεμεσός, Πόλη και Επαρχία, Λευκωσία 2001 / Κοινοτικό Συμβούλιο Αγροκηπιάς / Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ.1