H Μονή του Αγίου Παντελεήμονα βρίσκεται στην κοιλάδα τ’ Αχερά, εξ ου και η ονομασία Μονή του Αγίου Παντελεήμονα τ’ Αχερά.

Ιστορικό της Μονής

Ξεδιπλώνοντας την ιστορία του ναού, ο Πέτρος Στυλιανού, παραπέμπει σε διάφορα στοιχεία, όπως έγγραφα και έρευνες, που μαρτυρούν πως ο ναός της Μονής είναι παλαιότερος του 18ου αιώνα. Αυτό καταδεικνύει μια επιγραφή που βρίσκεται στη δυτική είσοδο του ναού. Σύμφωνα με αυτή, το 1770 ή διαφορετικά τρία χρόνια μετά την ενθρόνιση του Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου, ο ναός έτυχε εργασιών ανακαίνισης. Οι εργασίες αυτές κρίθηκαν απαραίτητες γιατί ο παλαιότερος ναός ήταν έτοιμος να καταρρεύσει. Από τον παλιό ναό δεν σώζονται κατάλοιπα, ούτε αρχικά κτίσματα του μοναστηριού, ούτε κελιά αλλά ούτε άλλες ιστορικές μαρτυρίες. Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως σύμφωνα με τον Nέαρχο Κληρίδη, το μοναστήρι αναγέρθηκε το 15ο αιώνα, αλλά και πως αρχικά ήταν αντρικό μοναστήρι ενώ αργότερα τη δεκαετία του 1970 έγινε γυναικείο.Κατά τις εργασίες ανοικοδόμησης του ναού, χτίστηκε και γυναικωνίτης. Η προσθήκη αυτή, όπως παρατηρεί ο Στυλιανού, δεν συναντάται συχνά σε μοναστήρια. Στα 1774, το εικονοστάσι του ναού επιχρυσώθηκε, ενώ ταυτόχρονα φιλοτεχνήθηκαν εικόνες του Χριστού, της Παναγίας, του Αγίου Παντελεήμονα και του Αγίου Νικολάου από το ζωγράφο Μιχάλη Θεταλλό ή Θεσαλονικέα. Ο έξαρχος Χρύσανθος ανέλαβε τη δαπάνη των εικόνων. Υπάρχουν επίσης και παλαιότερες εικόνες με παλαιότερη την εικόνα του Αγίου Γεωργίου, που φιλοτεχνήθηκε το 1684 από τον Ιωαννίκιο, καθώς και άλλες τέσσερις εικόνες των Ευαγγελιστών του 1771 που φιλοτεχνήθηκαν από το Λεόντιο στον άμβωνα της εκκλησίας. Το 1792, με δαπάνη του αρχιεπισκόπου Χρύσανθου φιλοτεχνήθηκε μια αργυρεπίχρυση εσθήτα, με την οποία καλύφθηκε η παλαιότερη εικόνα του Αγίου Παντελεήμονα.Το παλαιό μοναστηριακό συγκρότημα αποτελείτο από ναό, και κτήρια που σχηματίζουν Γ στη βόρεια και στην ανατολική πλευρά. Στα 1989 προστέθηκε άλλη μια πτέρυγα στα νότια. Στο ισόγειο του βόρειου τμήματος του ναού, βρίσκονταν αποθηκευτικοί χώροι, το πλυσταριό, δωμάτια με ζυμωτήρια και φούρνους αλλά και χώροι παρασκευής γλυκών. Πρέπει να σημειωθεί πως στην πλευρά αυτή υπήρχε και μια κρύπτη -με είσοδο βόρεια του μοναστηριού- που όπως μαρτυρεί η παράδοση υπήρχε στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Αυτή την εποχή, η είσοδος του μοναστηριού γινόταν από την ανατολή, ενώ αργότερα, στα 1970, όταν το μοναστήρι ανακαινίστηκε, η είσοδος μεταφέρθηκε στα δυτικά. Επιπρόσθετα, όπως διασώζει ο Στυλιανού, στη βορειοανατολική πλευρά του μοναστηριού, υπήρχε ένας παραδοσιακός ελιόμυλος, ο οποίος έγινε αποθηκευτικός χώρος.Στις μέρες μας, ο ναός του μοναστηριού σκεπάζεται με  επικλινή στέγη. Εξωτερικά κοσμείται με σκαλισμένες οξυγώνιες καμαρωτές πόρτες, ενώ στο εσωτερικό με ένα επίχρυσο εικονοστάσι. Το μοναστήρι έτυχε ξανά εργασιών ανακαίνισης, όπως προαναφέρθηκε, στα 1970 από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, ενώ στα 1986 έγινε η προσθήκη της  νότιας πτέρυγας.Τέλος, χρήζει αναφοράς πως το μοναστήρι, μετά την τουρκική εισβολή του 1974, σύμφωνα με τον Στυλιανού, αποτέλεσε καταφύγιο προσφύγων. Κατά την πρώτη τουρκική εισβολή, το μοναστήρι προσέφερε τροφή σε εκατό περίπου άτομα, πρόσφυγες από το Δίκωμο, για μια βδομάδα, μέχρι  που ο Ερυθρός Σταυρός ανέλαβε την τροφοδοσία. Κατά τη δεύτερη τουρκική εισβολή, περίπου εβδομήντα πρόσφυγες για ενάμιση χρόνο φιλοξενήθηκαν στη Μονή.

Πηγή: Δρα Πέτρου Στυλιανού, Ιστορικές και Αρχειακές Εκδόσεις, Κυπριακή Βασική Βιβλιοθήκη,  Λευκωσία, 1989